Zihin Çerçeveleri, Çoklu Zeka Kuramı - Howard Gardner

Eğitimde, öğrenmede, öğretimde, mesleklerde, bilimde, sanatta, sporda kısaca hayatın her alanında insanın en önemli potansiyeli zekadır. 1980'lerden önce zeka sözel, sayısal, mantıksal, şekil, uzay gibi alanlardaki yeteneklerin bileşimi olan genel bir özellik olarak kabul ediliyordu. Zekanın çeşitli parçalardan oluştuğuna yönelik kuramlar geliştirilmiş olsa da bu parçaların birbirinden bağımsız ve özerk birimler olduğu Gardner tarafından 1980'lerde ortaya  atıldı. Çoklu zeka kuramı olarak adlandırılan yaklaşım eğitim ve psikoloji çevrelerinde geniş yankı buldu. Bu kitap, Gardner'ın kuramını açıkladığı ilk kitabıdır.

---

• Yazarı: Howard Gardner
• Dili: Türkçe, Çeviri
• Çevirenler: Ebru Kılıç, Güneş Tunçgenç
• Orijinal Adı: Frames of Mind: The Theory of Multiple Intelligence
• Türü: Psikoloji
• Baskı Türü: Matbaa Basımı
• Orijinal Yayın Tarihleri: 1983, 1993, 2004, 2011
• Yayın Tarihi: 2017, 3. Basım
• Yayınevi: İstanbul: Alfa-Bilim
• Sayfa Sayısı: 534

---

Eğitimde ve psikolojide geliştirilen kuram sayısı çok fazla olduğu için kuramlar hakkındaki bilgiler çoğunlukla aktarımlar, eleştiriler ve yorumlardan oluşan kısa denilebilecek formlardan elde edilir. Bu durum orijinal çalışmaların yeterince anlaşılmasını zorlaştırır. Bu kitabı okumakla, çoklu zeka kuramını sahibinin ağzından kapsamlı olarak dinlemiş oldum. Kendimi şanslı hissediyorum.

Alfa

Kitaptan çok şey öğrendim. Tüm öğrendiklerimi aktarmak bu yazının amacı değil. Gardner'ın problemi nasıl ele aldığını özetlemeye çalışacağım. Eğitim açısında önemli bulduğum bazı konuları kısaca açıklayacağım.

Gardner zekayı insanlığın evrimsel gelişimi içinde antropolojik, biyolojik, kültürel ve psikolojik açılardan bir bütünlük içinde ele alır. Evrim kuramlarından, beyin ve sinir sitemine yönelik araştırmalardan yararlanır. Hasarlı beyin ve sinir sistemlerinin zekalarda ne yönde yetersizlikler oluşturduğunu inceler. Dahileri, budala dahileri ve normal insanları araştırır. Zekaya ilişkin geliştirilmiş diğer psikolojik kuramları değerlendirir, yorumlar ve kuramını bunlarla ilişkilendirir. Kültüre özel bir önem verir, zekaların potansiyellerini gerçekleştirmede kültürün çok önemli rolü olduğunu savunur.

Gardner insanda birbirinden bağımsız ve özerk, bununla birlikte birbirleriyle ilişki içinde olan yedi zeka türü tanımlamıştır:

1. Dilsel Zeka
2. Müziksel Zeka
3. Mantıksal-Matematiksel Zeka
4. Uzamsal Zeka
5. Bedensel-Kinestetik Zeka
6. Kişisel Zeka - İçe Dönük, Bireysel
7. Kişisel Zeka - Dışa Dönük, Kişilerarası

Zekaların beyinde ve sinir sisteminde farklı temsil bölgeleri olduğuna ilişkin kanıtlar sunar. Zekaların kağıt kalem testleriyle ölçülemeyeceğini savunur. Yaygın olarak kullanılan standart zeka testlerine ciddi eleştiriler getirir. Zekanın, bireyi etkinlikler içine katarak, bu etkinliklerde sergilediklerine göre ölçülebileceğini söyler. Zekaların kapsamını açıklarken ileri düzeyde performans göstermiş olan ünlü kişilerin zeka süreç örüntülerinden faydalanır. Farklı kültürlerde farklı zeka türlerinin nasıl gelişim gösterdiğini açıklar.

Eğitim açısından dikkatimi çeken yaklaşımı, zekaların uygun eğitsel ve kültürel ortamlarda normal ve ileri düzeyde geliştirilebilir olduğu görüşüdür. Sinir sistemindeki esnek ve dinamik bağlar ile zekaların beyindeki bazı konumlarının değişebilir ve genişleyebilir olması gibi kanıtlarla hipotezini destekler. Bu esneklik erken yaşlarda çok daha belirgindir.

Yedi zeka, her bireyde farklı derecelerde bulunur. Buna zekalar kümesi ya da zekalar profili denir. Profil erken yaşlarda da geç yaşlarda da etkinlik gözlemleri yoluyla çıkarılabilir. Bireyin katılacağı etkinlikler her yaş grubu için farklı olacaktır ve farklı değerlendirme ölçütleri gerektirecektir.

Bireyin zeka profili ile eğitim branş, araç ve yöntemlerinin eşleşmesi eğitimin verimliliğini artırır. Aynı durum meslek, sanat ve günlük yaşam etkinlikleri için de geçerlidir.

Bireyin zeka profili, zayıf ve geliştirilmesi gereken zekaları da gösterir. Bu zekaları geliştirmeye girişmek bireysel veya kurumsal bir tercihtir.

Kitaptan edindiğim bilgileri aşağıda birkaç maddede özetledim. Bunlar kuramın kendi içinde kanıtlanmaya çalışılan hipotezlerdir. Gardner'ın da belirttiği gibi kuram zaman içinde desteklenecek veya eleştirilecektir.

• Her birey için tek zeka yok, yedi özerk zeka vardır.
• Zekalar tek başlarına işlevsel değildir. Hayatın çeşitli yaşantılarında birden fazla zeka birbiriyle koordineli olarak çalışır. Bunlara zeka kümeleri denir.
• Her birey yedi zekaya farklı derecelerde sahiptir. Bu, bireyin zeka profilidir.
• Profil, zayıf zekaların geliştirilmesi için kullanılabilir.
• Profil, eğitim branş, araç ve gereçlerinin seçiminde kullanılabilir.
• Profil meslek ve sanat etkinlikleriyle uygun eşleşme sağlama amaçlı kullanılabilir.
• Zekalar antropolojik, evrimsel, gelişimsel, biyolojik, bireysel, toplumsal ve kültürel etkiler taşır.
• Zekalar durağan ve statik değil değişken ve dinamiktir.
• Zekalar geliştirilebilir, eğitilebilir.